VATRA FEDERATION
Nga Rafael Floqi
Kartolina e letrës vazhdon e tregon një histori për familjen tuaj në një mënyrë që një tekst nuk mund ta zëvendësojë kurrë.
Projektuesi i kartolinës së parë të Krishtlindjeve të prodhuar në masë ua dërgoi atë 1000 njerëzve, përfshirë edhe gjyshen e tij. Ajo paraqiste një vizatim të një familjeje duke bërë dolli, për mbajtësin e kartës poshtë një shënim utilitar ” To:____”. Kartolina u konceptua si një zbulim i kohës – korrespodenca personale ishte bërë një sektor në rritje, i mundësuar nga ardhja e postave të lira dhe londinezët viktorianë mezi prisnin që përshëndetjet e stinës së tyre të kishin një përgjigje. Pse të mos u përgjigjeshim të gjithëve?
Ilustrimi ishte një prekje e bukur. Krijuesi i kartës, Sër Henry Cole, porositi një mik që të skiconte skenën në kokën e tij; familja që ai imagjinonte që dukej e lumtur dhe e pasur dhe ndoshta argëtuese. (Një vajzë e vogël në plan të parë ul një gotë verë që nëna e saj duket se e heq.) Më shumë se 150 vjet më vonë, njerëzit ende duan të projektojnë një version të asaj familjeje të pasur. Amerikanët postojnë 1.6 miliardë kartolina festash në vit; Përshëndetjet e personalizuara dhe urimet gjenerike të ngrohta nuk kanë ndryshuar, por tani fotot e familjes janë reale.
Prindërit e mi i përkasin sigurisht atyre që i merrnin seriozisht kartolinat e Vitit të Ri kur unë isha fëmijë. I dërgonim pothuajse çdo vit, dhe kartolinat si përgjigje grumbulloheshin si këmbim, ato i ruanim në një shportë të vogël të fluturuar nga një dhomë tjetër. Më të bukurat ishin ato të kushërinjve që vinin nga Amerika. Unë do të ulesha në divan, dhe do t’i shqyrtoja ato një nga një, duke dalluar fytyra të njohura mes një deti zbukurimesh. Koreografia dhe imazhi e një fotografie të kartolinës së Vitit të Ri asokohe është hapur për debat. Santa i zhveshur nga çdo domethënie Krishtlindjesh, emrin e kishte marrë Plaku i Vitit të Ri apo Babadimri, por imazhi ishte gjithnjë e njëjtë. Të gjithë ishim të vetëdijshëm për dekorin. Dhe sistemi më ateist në botë nuk e shmangte dot frymën e Krishtlindjes.
Vigjilja e Vitit të Ri ishte një prej festave më të mëdha popullore gjatë komunizmit, kryesisht për shkak se Shqipëria, nën sundimin e Enver Hoxhës, ndaloi çdo festë fetare. Që prej ringjalljes së festimeve për Krishtlindje, në Shqipëri, Festa e Vitit të Ri ka humbur disi shkëlqimin e dikurshëm.
Pas ardhjes së komunizmit kartolinat u bënë standarde, ku shihej “Shqipëria socialiste”, gra dhe vajza “të lumtura” apo imazhe të partisë në pushtet e të udhëheqësit të kohës. Përpos vështirësive të kohës e veçanta qëndronte te veprimtaria krijuese në prag të Vitit të Ri, që shpenzohej duke sfiduar rrethanat e vështira financiare.
Një tjetër kartolinë e veçantë është ajo e 1973, ku një baba i uronte festat djalit të vet. Ajo që bie në sy është pamja e kartolinës, ku duket një nga personazhet e famshme të filmave për fëmijë si Jerry. Ai shfaqet duke tërhequr një karrocë ku është ngarkuar pema e vitit të ri dhe poshtë tyre urimi tradicional “Gëzuar vitin e ri”. Në pjesën e pasme të kartolinës, lexohet N.SH.BOTIME NAIM FRASHËRI TIRANË. Pra, për fëmijët duket se regjimi bënte një përjashtim, edhe pse çdo gjë amerikane konsiderohej “e mallkuar”.
Sot partnerët romantikë priren të kalojnë e të dalin nga rekordi i familjes, duke bërë filma të gëzueshëm (ose shaka) në albumet dhe burimet tona në Instagram, duke na kujtuar se kush ishim dhe duke na kërkuar llogari. Por kartolinat e festave ftojnë një nivel shqyrtimi që rrallëherë e bëjnë sinqertët. Prindëritt e familjes mund t’i përgjigjen presionit duke mbajtur një kontroll të ngushtë në frerët – duke propozuar të shkrepni disa foto të “vetëm ne” përpara se t’i bëni shenjë të dashurit tuaj prej gjashtë muajsh të Universitetit. Vetëm kështu që ka disa opsione kur është koha e kësaj loje.
Natyrisht, të huajt bëhen të brendshëm. Njerëzit martohen, kanë fëmijë, rriten. Ata mund ose nuk mund të heqin dorë nga kartolinat e tyre të pushimeve. (Opinionet ndryshojnë për qëndrueshmërinë afatgjatë të industrisë, por mijëvjeçarët kënaqen me prekjen e postës së vërtetë.) Pasi të shihni atë zbukurim kadifeje në kartolinat e vjehrrit tuaj, praktika duket rishtazi tërheqëse – madje legjitime. Një kartolinë Krishtlindjesh e parë nga njëqind të njohur është shumë më e prekshme se një certifikatë martese në dosje në gjykatë. Është një regjistër formal që i bën lidhjet familjare më të lexueshme. Dhe përditësohet vit pas viti. Gjë e cila ngre një pyetje: Çfarë ndodh kur ato lidhje prishen?
Muajin e kaluar, gjatë fundjavës së Falënderimeve, familjet e gjera u mblodhën dhe bashkërisht ndezën makinën e kartolinave të Krishtlindjeve. Të gjithë të dyshuarit e zakonshëm ishin atje – përveç atyre që nuk ishin. Ata, mungesa e të cilëve sjell një ndryshim më të përhershëm: një zhvendosje, ose shpërbërje, ose divorc, ose diçka më tragjike. Përfundimisht, vështirësitë familjare duhet të thuhen me zë të lartë. Por ndonjëherë një kartolinë e Krishtlindjeve i shpreh ato me zë të lartë nga sa do të donim.
Kjo është fuqia dhe anakronizmi i kartolinës së Krishtlindjes, e cila gërvisht një klik që iPhone-ët duhet ta kishin ndrequr deri tani. Në fund të fundit, autoportretet janë një mall i zhvlerësuar. Përafërsisht 85 për qind e botës kontrollon mjetet e prodhimit të selfie-ve. Nuk kushton asgjë për të ndarë një foto familjare me miqtë, fqinjët dhe internetin. Por edhe kur krijojmë portrete të pafundme për konsum të jashtëm, identitetet tona priren të bashkohen rreth disa imazheve kryesore. Ato shfaqen jo vetëm në prurjet sociale, por edhe në aplikacionet e takimeve, takimet e Zoom, udhëtimet me shpërndarje dhe super llogaritë digjitale që hapen duke pyetur, në fakt, “Ky jeni ju?” Bota na has kryesisht si avatarë, fotografi të profilit, foto profesionale të kokës – njësi të atomizuara në një bazë të dhënave jashtëzakonisht të madhe. Portretet tanë tregojnë se i përkasim një sistemi më të madh.
Kartolina e parë shqiptare ka dalë për herë të parë në vitin 1913. Ishte një pikturë e cila më pas u shndërrua në kartolinë. Ishte momenti kur Ismail Qemali lajmëron për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë dhe më pas ngre Flamurin e Skënderbeut, nga ballkoni i shtëpisë së Flamurit, në Vlorë. Autori i kësaj pikture ka mbetur anonim, por ajo kartolinë është punimi i parë dhe i vetëm që tregon momentin e ngritjes së Flamurit në 28 Nëntor të vitit 1912. Sipas studiuesit, Fahri Shaska, që e ka bërë publike këtë kartolinë, për herë të parë, kartolina është prodhuar vetëm një vit pas shpalljes së pavarësisë. Momenti i ngritjes së Flamuri Kuq e Zi, mbulon një pjesë të ballkonit ndërsa element i dytë i kësaj kartoline është edhe Ismail Qemali.
Sot dërgohen kartolina virtuale që, po ta mendosh thellë nuk janë asgjë tjetër, veçse versioni më i modernizuar i atyre kartolinave prej letre që ne shkëmbenim një herë e një kohë. Kuptohet, me dallimet përkatëse.
Nëse një herë tekstet e kartolinave të festave, siç përmenda më lart, i mbushnim me ato formula pa fantazi, të ftohta e të homologuara, njëlloj për të gjithë – natyrisht kishte edhe përjashtime, kishte dhe nga ata kreativët që shquheshin, që i personalizonin ato me urimet personale por, flas për cliché-në, për shumicën “aplikuese formulash” e që përfaqësonte gati-gati, “një rregull” – sot, një kartolinë virtuale, përveç faktit që me një “tagg” ia dërgon të njëjtin urim një liste të tërë miqsh në rrjetet sociale apo ia përcjell miqve në whatsapp njëkohësisht, nuk pretendon fundja as një shumëllojshmëri kushedi se çfarë idesh apo urimesh ajo kartolinë. Mbetet diçka e pa ndier, diçka thjesht formale, ose siç thotë populli: “Sa për qokë!”
Ajo është e efektit të menjëhershëm, mbërrin në çast e njeriu i bie shkurt madje, ndihet edhe i stresuar në një farë mënyre nëse harron dikë pa e uruar, pasi numri i miqve virtualë e kalon në mënyrë të shumëfishuar numrin e miqve realë dhe aktivizimi i kësaj poste festive, kërkon pse jo, kohë e dedikim të veçantë.
Edhe kartolina prej letre nga vendet ku jemi me pushime, ndryshe nga më parë, sot dërgohen pak, pasi nga ai vend pushimesh, madje në kohë reale, njerëzit postojnë e shkëmbejnë fotografi – selfie me panoramën e lokalitetit turistik në sfond nuk mungon – ndër miq, nëpër rrjetet sociale apo me mesazhe e video të çdo lloji, me sms, mms nëpër smartphone, pc etj. Kartolinat prej letre nga lokalitetet turistike sot i poston vetëm një në njëzet persona.
Sot Kartolinat e Krishtlindjeve/ Vitit të Ri na heqin nga ata serverë dhe na rikthejnë në Tokë, përsëri në të vetmin sistem që ndonjëherë kishte vërtet rëndësi, i përbërë nga të vetmit njerëz që na rregullojnë vërtet në kohë dhe hapësirë. Natyrisht, marrëdhëniet tona me ata njerëz do të ndryshojnë. Kartolinat e Krishtlindjeve nuk kanë aftësi parashikuese; ata janë vetëm një totem tjetër, si grupe dasmash apo peshqirët me monogram. Ata nuk bëjnë asnjë premtim dhe rishkruhen çdo vit. Në një mënyrë apo tjetër, subjektet e tyre vijnë e shkojnë. Si një fotografi e familjes, kartolina e Krishtlindjes është kalimtare. Por ne mund të krenohemi me mesazhin e tij të thjeshtë e të pakundërshtueshëm: “Këta ishim ne asokohe.
