Me rastin e 556 vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut

NJË AKT DIPLOMATIK I DALUR NGA KANCELARIA E SKENDERBEUT NGA VITI 1458 – BURIM ME VLERË TË RËNDËSISHME PËR HISTORINË TONË KOMBËTARE QË RUHET NË ARCHIVIO SEGRETO VATICANO

Akt diplomatik, mandat, me të cilin emërohet Martin Muzaka ambasador i Skenderbeut.-Origjinali në pergamen me një vulë shtetërore të varur, ruhet në Arkivin Skeret të Vatikanit në fondin: Miscellaneae, vol. XXXIX, dok. 2398, nga viti 1458.- Skenderbeu në këtë mandat quhet “mbret”!

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budapest

Gjatë mesjetës, sundimtarët dhe princërit shqiptarë kishin zyrat e tyre të kancelarive në nivele të ndryshme si notarë, sekretarë apo përkthyes, të cilat ishin mjaftë të zhvilluara dhe mund të renditen në radhën e kancelarive të ngjashmemë të njohura, në Evropë, gjë që tregonte për nivelin e lartë të zhvillimit dhe kujdesit që tregonin sunduesit shqiptarë në komunikim me sundimtarët tjerë. Nga këto zyra dolën akte, diploma, mandate dhe dokumente nga më të ndryshmet, në disa gjuhë që në atë kohë ishin në përdorim zyrtar. Deri sot, ne kemi njohuri për ekzistimin e një numri të vogël të këtyre dokumentave në origjinal. Pjesa dërmuese e tyre si duket janë zhdukur përgjithmonë; pjesa tjetër pret hulumtuesit që ato ti nxierrin në dritë dhe ti botojnë, derisa vetëm disa i kemi në duar të zbuluara rishtazi. Një numër i caktuar janë të botuara në vëllime dhe korpuse të ndryshme të dokumentave, që asnjëher nuk janë përmbledhur në një botim të veçantë. Karakteristikë e përgjithme e këtyre akteve të botuara është se ato nuk ndryshojnë nga ato të sundimtarëve të tjerë, fqinjë apo evropianë.

Zakonisht në këto kancelari janë përdorur gjuhët kulturore të kohës si: latine, greke, sllave, italijane osmane dhe ndonjë tjetër. Ende nuk kemi asnjë dokument që është shkruar apo përkthyer në gjuhën shqipe nga aktet noterijale.

Hulumtimet nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme, kanë mundësuar zbulime të reja të këtyre akteve, për të cilat më parë është menduar se janë zhdukur apo nuk kanë ekzistuar fare. Për fat të keq, edhe sot, ka studiues e shkencëtar shqiptar, të cilët janë mbështetës të idesë se: “çdo gjë që ishte me vlerë dhe e rëndësishme nga arkivat e bibliotekat e njohura, të rendësishme, është botuar”. Këta stduiues e historianë shfrytëzojnë burimet e botuara nga autorë të huaj, të cilët, vërtet kanë botuar dokumente, por assesi në atë shkallë, sa të shterronin fondet dhe trezorët e arkivave e bibliotekave, në të cilët edhe sot e kësaj dite, ruhen thesare të paçmuara për kulturën, traditëm dhe historinë tonë kombëtare. Këto mendime janë shumë të dëmshme, sidomos për studiuesit dhe hulumtuesit e rinj, te tek të cilët mund të ketë ndikime negative dhe dëshpruese. Dëshmit për një qëndrim të të tillë të gabuar dhe tendencioz, janë të shumta. Duke bërë hulumtime kohëve të fundit, në Arkivin Skeret të Vatikanit në Vatikan, në fondin: Miscellaneae, nga viti 1458, kemi zbuluar një mandat [akt diplomatik] origjianl të Skenderbeut, me të cilin emrohet Martin Muzaka për përfaqësues të tij “legjitim dhe legal”.

Dokumenti është i shkruar në pergamen. Është ruajtur mjaft mirë. Ka dimensione: 68 x 92.5 cm. Në të janë varura edhe dy vula origjinale. E para vula shtetërore e Skenderbeut dhe e dyta ajo e notarit Johannes Borcius de Grillis.

Ne na është e njohur edhe një kopje e këtj mandati që ruhet poashtu në Arkivin Sekret të Vatikanit, në Vatikan në Fondin: Diversa Cameralia, vëll. 30, f. 134r-v. Kjo kopje është e saktë dhe tepër besnike, pa asnjë lëshim nga ana e përshkruesit.

Është e habitëshme që disa studiues shqiptarë, të cilët kanë shkruar për këtë dokument, meqë nuk e kishin në dorë as origjinalin e as kopjen, e kanë datuar gabimisht, duke i vënë datën 20 tetor 1463!

Siq mund të vërehet nga origjinali, mandati është lëshuar në Rodon të Shqipërisë me 28 tetor të vitit 1458. I drejtohet papës Piu i II-të, i cili kishte më pak se dy muaj që kishte filluar pontifikatin e tij [Piu i II-të fillon pontifikatin më 3 shtator të vitit 1458 dhe vdes më 15 gusht 1464] dhe njihej si luftëar i rreptë për mbrojtejn e fesë së krishterë edhe sa ishte kardinal.

Një moment tjetër i rëndësishëm që tërheq vëmendjen te ky mandat është edhe pohimi i notarit publik Johannes Borcius de Grillis se ai “me urdhër dhe autorizim të mbretit…” dmth. Skednerbeut, pra, Skenderbeun e quan Mbret. Ky moment është tepër domethënës ngase edhe në vulën shtetërore të varur që e shoqëron këtë dokument e gjejmë të shkruar tekstin: Sigil [um]o Regni[ae]o Macedonia[e]o et oAlbania[e] që në gjuhën shqipe do të ishte: Vula e Mbretërisë së Shqipërisë dhe Maqedonisë. Një vulë me teskt të ngjashëm, por e shtypur në letër, ruhet në një fond tjetër në Arkivin Sekret të Vatikanit: ASV. ARM. XXXIX. T. 7, dok. 137, e cila është botuar për herë të parë nga ne, në një nga numrat e kaluar të revistës Ekskluzive.

Ka mundësi që zyra kancelarike që ishte pranë Skenderbeut të ishte vazhdimësi e të njëjtës zyrë, e cila funksiononte te i ati Gjon Kastrioti, për të cilin kemi njohuri se kishte një zyrë të tillë nga fundi i shek XIV dhe fillimi i shek. XV. Natyrisht që kancelaria e Skenderbeut ishte shumë më moderne dhe ju ishte përshtatur rrethanave dhe kohës kur vepronte. Sipas hulumtimeve të bëra, kemi në dorë një të dhënë tepër interesante, se nga zyra e Skenderbeut, ka ndodhur që mbrenda një dite të nxirren 13 akte të ndryshme diplomatike, të shkruara në 5 gjuhë. Kjo e dhënë tregon se cili ishte komunikimi i Heroit tonë kombëtar me shtetet tjera mjesjetare dhe me fqinjët, si dhe roli shumë i rëndësishëm që luante kjo diplomaci ruajtjen e pavarësisë shtetërore dhe teritoriale.

Mandati që japim në përkthim në gjuhën shqipe, është njëri ndër dokumetnet që kemi zbuluar kohëve të fundit, është i pabotuar si dhe shumë të tjetër. Së shpejti do të botohet në një vëllim të veçantë së bashku dokumetet tjera të ngjashme diplomatike që kanë dalur nga kancelaria e Skenderbeut dhe janë të botuara.

*****

PËRKTHIMI NË GJUHËN SHQIPE I MANDATIT NGA VITI 1458

Përshendetje në Zotin tonë Jezus Krishtin për të gjithë dhe secilin që e lexon dhe dëgjon këtë dokument.

Duke qenë se kohë më parë jemi njoftuar nga raporti i Martin Muzakës, këshilltarit dhe oratorit [zëdhënsit] tonë, të cilin, kohë më parë e kemi dërgue te shenjtëria dhe fortlumturija e Tij Hyjnore, papë Piu i II-të; që shenjtëria e Tij, papa ynë, duke u kujdesur për pozitën e fesë së krishterë, e cila është sulmuar nga fatkeqësia e njerzimit, tirani turk, Mehmeti [i II-të, m.a.] dhe bashkëluftarët e tij, armiq të emrit, i krishterë; duke dëshiruar që të ndihmoj me shërbimin e tij dhe t’iu vijë në ndihmë forcave të tija; ka paralajmëruar, ftuar dhe shtytur një numër të madhë të mbretërve të krishterë, që të ofrojnë shërbimet e tyre, për një vepër kaq të shenjtë dhe të dobishme; dhe se duhet bërë këtë nga obligimi dhe pranimi i dobive që kanë ndaj fesë së krishterë; ka ftuar shumë mbretër të krishterë që të bashkohen personalisht ose duke dërguar përfaqësues të tyre me autorizime të plotëfuqishme dhe zyrtare.

Ne, Gjergj Kastrioti Skenderbeu, zot i Shqipërisë, si të krishterë të mirë, dëshirojmë të renditemi në mesin e atyre besimtarëve të krishterë, të përmendur, duke u treguar besnikë dhe shërbëtorë të denjë; emrojmë të lartëpërmendurin, Martin Muzakën, te i cili kemi besim të pakufishëm dhe kofidencë, për legalitetin e tij ndaj nesh, eksperiencën, ndershmërinë, zotësinë dhe përgaditjen e lartë intelektuale; pikërisht të njëjtin, Martin Muzakën, e vëmë, përckatojmë dhe autorizojmë që sipas përmbajtës së këtij mandati të jetë oratori [zëdhënësi] dhe përfaqësuesi ynë legjitim dhe legal; që në emër Tonin dhe për Ne të paraqitet pranë të lartëcekurit, shenjtërisë së Tij, papës tonë dhe para shumë të nderuarit Kolegj të Kardinalëve, në Kongregacionin e përmendur; dhe me mbretërit tjerë apo me oratorët [zëdhënësit] e tyre, aty, për të njëjtën problematikë [temë] ose për ndihmë fesë sonë të shenjtë, e cila në të shumtën varet nga ata; për nder dhe emër të Zotit, të debatojë, të bisedojë, të japë mendim, të shqyrtojë dhe të nxierr përfundime, që do të ishin në favor të një ndërmarrje të tillë ose të bënte çdo gjë që është e mundur, duke pohuar, sajuar, bashkuar, mbledhur ose konkluduar, për një veprim të tillë; në emër Tonin dhe për Ne, të marr obligime duke treguar atë që është për tu lavdëruar, lejuar dhe zbatuar; çka do të pranonin të gjithë të pranishmit, por edhe individualisht; dhe përsa ka të bëj me ne; ose sa do të kishte të bënte me ne, si dhe për personalitetin Tonë; me të mirat tona; tokën tonë; qytetet tona të fortifikuara; vendbanimet tona; kështjellat tona dhe në popullin tonë; besnikët tonë të armatosur, në njerzit tonë, pjesërisht apo në tërsi; për të mbrojtur fenë e krishterë dhe në dëm të armiqëve tonë të përmendur; siq do të vërehet edhe nga mandati ynë i hapur, të cilin e dërgojmë; dhe si mund të konkludohet, që ligjërisht obligohemi, që me vulën tonë, dhe me vulën e tij, me të cilën siguron për çdo premtim dhe obligim të bërë; duke u përgjigjur me çfardo shume të hollash, si dhe me të gjitha të mirat tjera, të çfardo natyre qofshin ato, nga të gjithë personat, kolegjet apo bashkësitë, duke mbështetur të përmendurin, shenjtërinë e Tij, zotin tonë, papën dhe Selinë e Shenjtë, shumë të nderuarin Kolegj të Kardinalëve nga Kongregacioni i përmendur, si dhe mbretërit, sundimtarët, dhe gjithë të tjerët, që me forcën e një marrëveshje, për të cilën edhe ne jemi shumë të interesuar, siq jemi deklaruar edhe më lartë; dhe të gjitha këto i bëjmë personalisht; pranojmë paqen, veprojmë dhe marrim nga të gjithë, pa dredhi, duke hequr çdo lloj dyshimi për mashtrim; ndërsa juve, të lartëpërmendurit, të gjithëve dhe secilin, ju vëjmë dhe emrojmë, duke dhënë fjalën e sundimtarit [mbretit]; duke shprehur devotshmërinë, nderin dhe besnikërinë tonë; e konsiderojmë si të përhershëme dhe premtojmë: se të gjitha oblgimet tona do ti përmbushim. Duke ju siguruar ju se, veprimet e përmendura; obligimet; pa dredhi, të gjitha deri në një, për të cilat kemi dhënë fjalën, përmes oratorit [zëdhënësit] ose ambasadorit tonë Martin Muzakës, si të pohuara, shqyrtuara, paralajmëruara, debatuara dhe përfunduara, i pranojmë dhe obligohemi për to.

Dëshminë e të gjithë këtyre, e forcojmë, duke urdhëruar vulosjen me vulën tonë të zakonshme, të varur.

Lëshuar në Rodon, në vendin e Shën Mërisë, në prezencën e dëshmitarëve të ftuar dhe të lutur [nderuar]; në prezencën e shumë të nderuarit në Krisht, atit dhe zotit Pal, me mëshirën hynjore, kryeipeshkv i Durrësit dhe i krahinës së Ilirikut; dhe të nderuarit atë, Pjetër Dukës, abat prothosengulator [i betuar] në Aleksandrin nga Moledina dhe shumë të nderuarit vëlla Bardh, prior i Kuvendit të Shkodrës nga Urdhëri i predikuesve [domenikanëve] dhe nuncit apostolik në Shqipëri, shumë të nderuarit zotit Raione Celnicho.

Në vitin e Krishtit, 1458, indikti i I-të, ditën e 28 të tetorit.

Unë, Johannes Borcius de Grillis, prift i ipeshkvisë së Durrësit, notar publik me urdhër dhe autorizim të mbretit, firmos të gjitha këto dhe secilën; isha prezent, për këtë dhe i lutur; botërisht pohoj dhe firmos mandatin; por meqë isha i zënë me punë, kam urdhëruar që të tjerët ta shkruajnë; e unë e kam firmosur me shenjën time të zakonshme, të notarit publik dhe me emrin tim, së bashku me vulën varëse të të lartëpërmendurit dhe shumë të ndriturit zot Skenderbe, e kam forcuar besimin, me dëshminë e gjithë kësaj dhe secilës, që është përmendur më lartë.

*****

TRANSKRIPTIMI I ORIGJINALIT TË DORËSHKRIMIT TË MANDATIT NGA 28 TETORI 1458

ASV: Diversa Cameralia 30. F. 134r-v[olim 135r-v]

MANDATUM DOMINI SCANDARBECHI IN FACTO CONTRA TURCHUM

Rodoni, 28. X. 1458.

Mandatum

Universis et singulis presentes litteras inspecturis seu audituris salutem in Domino nostro Jesu Christo.

Quoniam ad nostram noticiam nuper delatum est, relatione Martini Musachi, consiliarii et oratoris nostri, quem nuper ad presentiam Sanctissimi Domini Nostri domini Pii, divina providentia pape II, transmissimus, qualiter ipse Sanctissimus Dominus Noster Papa considerans religionem christianorum a Machometto Turchorum tiranno cum suis complicibus Turcis nominis christiani inimicis graviter afflictam, volens ut suo incumbit, officio providere et pro suis viribus succurrere, plurimos catholicos principes monuit, percitavit ac exortatus est, ut vices suas ad hoc tam sanctum tamquam salubre opus impendent ut ex debito et christiane religionis et beneficiorum a Deo susceptorum tenetur et ob hac ad suam presentiam plurimos e christianis principibus convocavit qui per se aut per procuratores suos plenissimo mandato suffultos compareant.

Nos Georgius Castriot Schanderbeg, dominus Albanie, qui in numero christifidelium numerari et esse volumus, etiam ut tanti tamquam meritoris boni efficiamur participes, prefatum Martinum Musachi ad plenum de eius legalitatis, probitatis, scientia et experientia plenius confisi ipsum Martinum Musachi constituimus et ordinamus ac tenore presentium litterarum nostrarum facimus, constituimus et ordinamus nostrum et certum nunptium specialem ac procuratorem etc, ad comparendum nomine nostro et pro nobis coram Sanctissimo Domino Nostro Papa prefato ac Sancto reverendissimorum dominorum Cardinalium Collegio in Congregatione prefata cum aliis principibus aut eorum oratoribus seu procuratoribus ibidemque de materiis huiusmodi aut succursu fidei nostre et eorum dependentiis, ad laudem Dei et commodum atque sulevamen nostre christiane religionis tractandum, proloquendum, avisandum, arbitrandum et concludendum prout et quemadmodum expeditioni tante opportunum fuerit vel videbitur expediens esse, conceptisque prolocutis, quentis, conventis et conclusis ibidem in hac parte et nostro nomine ac pro nobis consentiendum et confessum expressum prebendum illa laudandam et approbandam et ad observationem atque conmplementum omnium et singulorum eorumdem in quantum nos concernunt seu concernere poterunt, nos et personam nostram et omnia bona nostra ac terras, castra, villas, fortelicia, armigeros, subditos et homines nostros in parte vel in toto pro deffensione christiane fidei et offensione inimicorum eorum predictorum prout expedientis videbitur et conclusum fuerit efficaciter obligandum et per litteras suas patentes et sub eius sigillis necnom ad recipiendum omnem promissionem et obligationem omnemque pecuniarum quantitatem et summam ac etiam omnia bona cuiuscumque generis seu speciey fuerunt, a quibuscumque personis, collegiis sive universitatibus et maxime a prefato Sanctissimo Domino Nostro Papa et Sede Apostolica et a prelibato Sacro reverendissimorum cardinalium Collegio a Congregatione prefata et a principibus dominis et regibus quibuscumque perinde ac cum talibus pacto, robore et firmitate tanquam si nos ipsi in premissis interessendo hec omnia personaliter faceremus, pacisceremur et tractaremus et reciperemus, omnibus dolo, exceptioni ac fraude cessantibus et penitus exclussis ac vos circa predicta omnia et singula constituimus et creamus alterum nos promittentes in verbo principis ac sub nostris fide et honore rata, grata, stabilia et firma perpetuo habere et efficaciter adimplere que per vos acta, facta, promissa, obligata et recepta fuerint ac nos habituros et adimpleturos sine fraude, omnia illa et singula que per oratores, ambassatores et procuratores nostros supra nominatos vel per alterius ipsorum super Martinum Musachi acta, dicta, avisata, tarctata, conclusaque fuerint in premissis.

In cuius rei testimonium [nostri] consueti sigilli appensione muniri fecimus et mandavimus.

Datum Rodoni in loco Sancte Marie, presentibus reverendissimo in Christo patre et domino domino Paulo, miseratione divina archiepiscopo Durachiensi et Illirice regionis, ac venerabili patre domino Petro Duca, abbate prothosengulo nuncupato sancti Alesandri de Molendino Arbanensis Diocesis, et venerabili fratre Blasio, priore conventus Scutarensis Ordinis Predicatorum, ac nunptio apostolico in Albania, et s[e] pectabili domino Raione Celnicho, eiusdem testibus rogatis et vocatis, anno a nativitate domini MCCCCLVIII, indictione I, die vero XXVIIII octobris.

Ego Johannes Borcius de Grillis presbiter Duracensis Diocesis, publicus imperiali auctoritate notarius suprascriptus omnibus et singulis interfui eaque rogatus publicavi et in notam scripsi, ac per alium, me certis occupato negotiis, scribi feci et inde me subscripsi; meisque signo et nomine solitis unacum appensione prefati illustrissimi domini Scanderbech sigilli in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum roboravi. J. (Ribotim)