VATRA FEDERATION
Përgatiti për botim: prof. dr. Musa Ahmeti
Center for Albanian Studies
Budapest
KËNGA E PLÀKUT T’MÀTH TË SHKJYPËRIËS
O shkjyponja, që pushoni
për mbi krèpe, çë kërkoni,
çë kërkoni në kjiell tênë
prap nga mjegullat të zênë?
Atà sy të mpréhtë è t’zesë
véhtes s’vetë s’i zên besë,
s’din ku t’ngulen si mê pàra,
è më kot te t’lartat àra
atà rràhin, kurr pa u mbétur,
dritësorin për të gjetur;
atê zot è t’dritës krua
prej tsilit hòf ju u shtua;
çë s’u mèk për vjetë aspak;
çë s’u mblak me gjith se plak;
po kjëndroi si u duk, kur dolli
nga Janina è nga Stambolli;
kur të çohej Shàmi e pa
lart akjë sa mê nuk ka;
si kur Tripulli e përiti
me dëshir, si edhè Gjiriti;
ndonse t’mirën nuk e patën
kjë t’i ndzirte atyre natën.
Thà sulltani i kukj në tèrr:
isa e ‘tij mua syt më mèrr!
Për t’u fikur e dre më mbush;
è lè t’prishet Shkjypëria,
kjë të ket fitim Turkia!
S’munt t’e lê t’e zêrë mòti,
mos të ngjallet Kastrioti!
…Moj ti bishë, o bishë e plirë,
t’iku thonjsh trimi i mirë,
è ndëshkim mê t’math nga ai
prej së largut do t’kesh tì;
përsé gjen mendimi shtìgje
ndëpër male é ndëpër brigje.
Pòrsa u ndès, nuk shuhet mê,
s’e ndalon në rrugë asgjê,
é gjithkundi véte é shkòn,
si shkreptima fluturòn;
mê të ftohtin shpejt e ndzéh,
mê të rênit shpyrtin ngréh,
ê si dàshësin e prîn,
kë i kjëndron ashtú e përshîn.
Kohë e shkueme n’dhé të húaj,
ku Ismaili, edhé se vúaj,
fén s’e humbi më t’përitur,
edhè rroi, túk’endërritur,
pa dyshim se me t’vonuar
s’kishte vàll me u vërtetuar
dëshirimi i ‘tij ndo hérë
të përtrîhej tòka e mjerë,
t’ishte i lúm i shkreti vënt
çë po i rrinte n’zëmbrë é n’mënt,
é t’kish bota atê liri
çë njeriun e bên njeri!
Kóhë e t’vúajturit e gjatë,
po në sgjim é ditë é natë
e kaluame è në durim,
si n’harésë é në pertim,
kjofshme e lúme ngjer çë malet
do të çohen për mbi valet,
je për tyj pát’lêngun drûri
ç’ishte i that é pemët prûri,
pemët t’bukura é të shishme,
çë do t’mbéten të paprishme,
përsé gjithë i pokji stina,
s’i dògj’afshi, às mardhi tsina!
Kot e rrahu drûn rrëpira,
sè kjendresë i dhò e vështira.
Pràn se ajo kjëndrak e bêri,
a përhàp i trimit zêri;
è kur erdhi dita e preme,
nuk u dúkën mê të rreme a
tò fjalë çë Shkjuptarit
zêmbrë i dhanë te të kjarit:
“Ka t’agónjë dita e jote,
sé s’a fllikje é sé s’u ndote,
si Thersiti, çë s’ka ndér,
ás si Shkjáhu (t’mós ísh lér!).
U gdhi dita é ret u tretën,
dolli díelli é shkrepi jétën;
mori é u nís ahíerna trimi
ndëpër dejt nga perëndimi.
Fátin ka te syt é n’dorë
e ka flámurin… O Vlorë,
námi i jyt nuk munt t’harrónei,
é me motin do të shtonet,
se si n’Krûjë, prap e zonja,
tek tí çerdhen bê shkjyponja;
práp e zonja e dheut é e bregut,
si në kohë t’Skanderbegut:
zonjë n’fushë edhè te mali….
Pást lëvdí Ismail Kjemali!
Lëvdí pást po si dragói
çë nga armiku na shpëtói;
si i Vjosívës djali i kjuam,
ç’ás një hérë kje i pushtuam!
Të dy’shpyrtërat e tyre
me ne t’jen në çëdó zyre,
si te lufta, ashtú në pakje,
sa të kemi t’bardhë fakje,
é po t’rrójëm si na thanë,
për shëndet, të vjetrit t’anë;
bota t’díe se kush fisnik
s’munt të bênet kurr i lik.
Me t’vërtetë i punës bír
êsht aí çë rron i lír;
si edhè kush u nda nga t’shumë
me mundime edhè pa gjúmë,
një t’shpërblyeme për të prékur,
çë s’u prâ é s’u lóth tu’e ndjekur,
é ç’e zû kúr gjithkúsh rréhej
se e të marrit ísh të shprehej.
Por aí çë ka t’dukúam
prej burimi të kulluam,
me të drejte t’plotë é t’mbarë
gàs munt t’ket nga atà të parë
çë për jetë é mót do t’rrojën,
sé të gjallët s’i harrojnën.
Pran në nà do t’kemi híe
nga ajó rrjedhë lartësie,
dúhet t’njihemi të zótë,
jó me fjalë é lavde t’kotë,
po me ndér edhè me punë
mós t’na sjellë armiku dhunë,
é të thet aí, tue kjeshur:
“Ish me pëndë t’húaja i veshur
lakurikji vetlëvdonjës,
çë po shpallej si i shkjyponjës!”
Néve tí këtó mësove,
Ismail, é ndónse shkove,
do t’na ngásnjë e larta fjalë
burra t’fárës për me dílë,
sót é néstër è për jétë,
si Shkjyptarë të vërtetë.
Tek ai i lëvdoshmi várr
te ku ndodhet shëjti zjárr,
zjárri i máth çë po héth rréze
é çë tì, Ismaíl, na ndéze,
burra é párësë edhe krenje,
me të végjij’ é t’mëdhenjë,
do të víjën për këshíll,
si po kush te i bardhi uvíll
syt i mban, të mós humbasnjë
rrugën kurr edhè të ngasnjë
atê brég te ku, ndëvónë,
ka me u prêjtur për gjíthmónë.
*************
Giuseppe Schirò (Zef Skiroi), shkrimtari italo-shqiptar, ka lindur më 10 gusht 1865 në Piana degli Albanesi, vdiq në Napoli më 17 shkurt 1927. Zef Skiroi ishte një albanolog, poet, gjuhëtar, publicist dhe historian i shquar italian i etnisë arbëreshe/shqiptare, ndër figurat më të rëndësishme të lëvizjes kulturore dhe letrare shqiptare të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Ishte profesori i parë universitar në Itali i Katedrës së Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe, në Institutin Oriental të Napolit.
Ai botoi ende i ri vargje në italisht dhe shqip dhe shumë shpejt filloi të bashkëpunonte me shkrime letrare e politike në revista të ndryshme periodike. Në vitin 1887 themeloi revistën Arbri i ri (Shqipëria e re), e cila u pasua nga Arkivi Shqiptar më 1890 dhe Flamuri Shqiptar më 1904. Rapsoditë Shqiptare (1887) e bënë të njohur për albanologët dhe patriotët shqiptarë. Një përmbledhje himnesh patriotike Kënkat e luftës doli në Palermo më 1897; nga viti 1900 janë poemat Tee dheu i huaj (Në tokë të huaj) dhe botimi i dytë i idilit Mili dhe Haidhia, i një mjedisi sicilian-shqiptar (me shënime për traditat, legjendat, zakonet dhe zakonet e Piana dei Grecit); të vitit 1901 Këngët Popullore të Shqipërisë. Ndërkohë ai kishte hedhur themelet e një “Shoqërie Kombëtare Shqiptare” për të interesuar opinionin publik për pavarësinë e Shqipërisë, dhe vepra e tij Shqiptarët dhe çështja ballkanike (Napoli 1904) synonte të njëjtin synim. Në vitin 1900 emërohet profesor i gjuhës dhe i letërsisë shqipe në Institutin Oriental të Napolit.
Studimet e tij të preferuara janë të lidhura me Këngët e Shenjta të Kolonive Shqiptare të Sicilisë (1907) dhe koleksionin e madh dhe të rëndësishëm të Këngëve Tradicionale dhe Ese të tjera të Kolonive Shqiptare të Sicilisë (Napoli 1923). Ky vëllim përmban edhe një poezi të shkurtër dhe disa poezi kushtuar kujtimit të djalit të tij Minos. Canti del Littorio (1926) ishin botimet e fundit të poezisë së Skiroit.
Zef Skiroi është përfaqësuesi më i madh i traditës kulturore e letrare shqiptare të Siçilisë, një nga mjeshtrit më të rafinuar të stilit në letërsinë shqipe, i cili la një prodhim të gjerë letrar. Ndër nismëtarët e një letërsie të përtërirë shqipe, i ndjeshëm ndaj modeleve letrare të kulturuara, ai ishte një frymëzues autoritar i intelektualëve të kohës së tij dhe pati një rol të rëndësishëm në lëvizjen e Rilindjes Shqiptare dhe në pavarësinë e Shqipërisë, ku mori pjesë aktive, së bashku me elitat intelektualë shqiptarë.
Rëndësi të veçantë kanë studimet e tij në fushën e filologjisë letrare dhe dialektologjisë dhe vitet e kaluara në Napoli mbeten krejtësisht të jashtëzakonshme, ku dha mësim nga viti 1900 deri në vdekjen. Në këtë cilësi, ai rifilloi idenë kombëtare shqiptare në qarqet kulturore dhe politike italiane dhe promovoi nisma editoriale-publiçistike.
Vepra e Skiroit shquhet për një qëndrim aktual dhe real të tij, për t’i vënë në spikamë plagët dhe të metat e arbëreshëve, të cilat, do të kushtëzonin humbjen e shenjave të identitetit të tyre. Në këtë aspekt , ajo ka ndikuar në ruajtjen e vetëdijes dhe të qenies shpirtërore të tyre në tërësi.
Gjuha e Skiroit përbën një force të veçantë kreative. Ajo shpreh në thellësi mendimet, ndjenjat dhe përfytyrimet e tij poetike. Është gjuhë e pasur me shprehje emblematike dhe të figurshme. Figurat më të shpeshta të tij, që e bëjnë aq të nuancuar qenësinë estetike të veprës janë: krahasimi, metafora, simboli, hiperbola, apostrofimi, epiteti, kontrasti, perifraza etj.
Krijimin poetik që sjellim pëe lexusin e “Diellit”, është nxjerrë nga: “Kuvêndi,” nr. 9, f. 7, datë 31 Mars 1919, shih edhe: “Rilindasi” suplement javor i gazetës, “Shqiptarja.com”, redaktore: Admirina Peçi. Tiranë, 27 nëntor 2011, nr. 1, f. 19 (7).
Ky krijim i mrekullueshëm: “Kënga e Plàkut t’Màth të Shkjypëriës“ që i kushtohet Ismail Qemalit, është ndër krijimet më të bukura, me një arritje të lartë artisktike, duke ruajtur frymën e dashurisë për Shqipërinë që vërrehet pothuajse në të gjitha krijimet e Skiroit. Ne kemi bërë përshkrimin besnik nga origjinali duke ruajtur gjuhën arbëreshe që ka shkruar Zef Skiroi.
Ne nuk kemi bërë një transliterim në shqipen standarte tëkëtij krijimi të Skiroit, ngase mendojmë se është mjaft i kutpueshëm për lexuesin dhe në vetëvete ruan një thesar të çmuar të arbërishtes shekullore që është shkruar të paktën që nga Lekë Matranga (1592) e deri në ditët e sotme.
