Aleksandër Xhuvani si mësues e tekstolog (1912-1961)

Ledio Xhoxhi

Historian

Prof. Aleksandër Xhuvani, pjesën më të madhe të veprimtarisë së tij ia kushtoi mësuesisë. Ai kishte një konsideratë të veçantë për punën e mësuesit. Ai ndoqi vazhdën e rilindësve, që e konsideronin mësuesin jo vetëm si mësimdhënës të thjeshtë, por si luftëtar aktiv për përhapjen e arsimit kombëtar dhe për çlirimin e atdheut nga pushtuesit osmanë. Xhuvani mendonte se mësuesi duhet të ketë një logjikë të mprehtë, një gjykim të shëndoshë, të jetë i shkathët, i gjallë; një mësues i tillë e gjallëron jetën e klasës dhe të shkollës. Ai kërkon që mësuesi të ketë një kulturë të plotë. Rëndësi të madhe i jep mësimit të gjuhës shqipe. Mësuesi duhet të ketë pasion për mësimin e gjuhës shqipe, dhe duhet t’a ngjallë këtë dëshirë edhe në zemrën e fëmijëve që mëson. Mësimin ai e quan si detyrë patriotike për mësuesin. Veç kësaj ai kërkon që mësuesi të ketë dijeni të plotë për çdo gjë që duhet të mësojë nxënësi; ai gjatë gjithë jetës duhet të përpiqet për formimin e vet kulturor. Formimi shkencor i mësuesit duhet të shtrihet mbi pedagogjinë e përgjithshme, mbi psikologjinë e përgjithshme, mbi edukatën dhe më shumë mbi psikologjinë fëminore.

Aleksandër Xhuvani i jep rëndësi të madhe edhe edukimit të vetive morale të mësuesve të ardhshëm. Mësuesi, sipas tij, duhet të dallohet për një pastërti të plotë morale. Në formimin moral të mësuesit ai i vë rëndësi të dorës së parë edukimit patriotik, dashurisë për punën dhe dashurisë për fëmijët. Xhuvani mendon se mësuesi duhet të ketë një dashuri të zjarrtë për atdheun. Ai duhet të mbrojë vendin e vet, popullin e vet dhe të përpiqet me të gjitha forcat për lumturinë dhe begatinë e vet.

Historia e krijimit të teksteve për shkollat shqipe, nuk ka dyshim, përbën një objekt më vete studimi. Ajo paraqet interes të madh, veçanërisht për historinë e didaktikës dhe të përmbajtjes së edukatës atdhetare shqiptare. Për këtë, ka rëndësi në radhë të parë të nxiret në pah koncepti pedagogjik i rilindësve për tekstet shkollore, me të cilën u morën thuajse të gjithë ideologët më të shquar të kësaj periudhe. Ata, në hartimin e teksteve, e përdorën dhe e shfrytëzuan përvojën përparimtare botërore, përkthyen, adaptuan dhe krijuan vetë. Por rëndësi të veçantë ka ndihmesa origjinale shqiptare për tekstet, elementi kombëtar dhe mendimi pedagogjik në to, në përgjithësi, që përfaqëson gjithashtu, një ndihmesë me vlerë në tërësinë e mendimit pedagogjik të kësaj periudhe.

Platforma teorike-pedagogjike për tekstet shkollore mori karakter edhe më të mprehtë në prag të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, kur nevoja e tyre ndjehej gjithnjë e më shumë. Në këtë kohë spikati në mënyrë të veçantë ndihmesa e Aleksandër Xhuvanit, i cili ndodhej jashtë atdheut dhe vazhdonte me ngulm veprimtarinë e vet teorike pedagogjike. Pikëpamjet e veta shkencore Xhuvani i shprehu në gazetën “Shkreptima” dhe në organe të tjera. Xhuvani theksonte nevojën e teksteve të shkollave fillore dhe veçanërisht për tekstet e hallkave më të larta shkollore. Ai mendonte se tekstet duhet të kenë përmbajtje e karakter atdhetar dhe nivel e synime shkencore e praktike. Ai mendonte se shqiptarët më parë kanë nevojë për libra shkollash e për libra mjeshtërish për të përhapur diturinë e qytetërimin dhe njëherësh mësimin e gjuhës nga populli, për të vënë themelet e një kulture të vërtetë.

Problemet e teorisë së edukatës, të arsimit dhe të të mësuarit, Aleksandër Xhuvani i trajtoi në shumë studime e artikuj e sidomos në veprën e vet kryesore me vlerë të veçantë “Fillimet e pedagogjisë”, të cilën e botoi së pari në vitin 1926, si një skicë përmbledhëse të didaktikës dhe të edukatës dhe pastaj e zgjeroi në dy vepra të veçanta solide: “Psikologjia” në vitin 1933 dhe “Didaktika” në vitin 1937. Këto vepra janë fryt i punës së tij shumëvjeçare, si pedagog i këtyre lëndëve, të cilat u futën në planin mësimor të Shkollës Normale me nismën e tij. Në të trajtohen nga një këndvështrim i gjerë shkencor dhe me mjaft kompetencë problemet thelbësore të pedagogjisë dhe të psikologjisë, objekti, metodat, ligjet, parimet e çështjet e tjera që përmbajnë këto disiplina. Ato dallohen për thellësinë e qartësinë e mendimeve, janë punuar mbi bazën metodike të drejtë, kanë një përmbajtje të shëndoshë kombëtare, dallohen për stilin e gjuhën e pastër shqipe si dhe për terminologjinë e saktë shkencore.

Veprimtaria e Aleksandër Xhuvanit u përqendrua në fushën e gjuhësisë: njësimi i gjuhës letrare dhe pastërtia e gjuhës, gramatikë, leksikologji e leksikografi, fjalëformimit etj. Drejtoi hartimin e udhëzuesve të njëpasnjëshëm drejtshkrimorë (1948, 1951, 1954, 1956), që çelën rrugën për njësimin e plotë të drejtshkrimit të gjuhës shqipe më vonë. Gjatë gjithë jetës bëri luftë këmbëngulëse për pastërtinë e gjuhës shqipe, për pasurimin e saj në bazë të veçorive e të ligjeve që e karakterizojnë. Ky ka qenë filli që ka përshkruar tejembanë gjithë veprimtarinë e tij prej lëvruesi të gjuhës shqipe. Më 1956 botoi posaçërisht librin “Për pastërtinë e gjuhës shqipe”. Vetë ai, kreu një punë me vlerë për pasurimin e gjuhës sonë letrare, sidomos për përpunimin e terminologjisë të mjaftë degëve të dijes sidomos të gramatikës, të letërsisë dhe të shkencave pedagogjike. Ndihmoi shumë në veprimtarinë, që nisi të shtjellohet në vendin tonë pas çlirimit në fushën e terminologjisë, drejtoi punët e para që u bënë për terminologjinë shkollore. Shtjelloi dhe një veprimtari kërkimore të gjerë e të frytshme në fusha të ndryshme të gjuhës shqipe. Qe ndër studiuesit e parë të fjalëformimit, të morfologjisë e të sintaksës. Hartoi punime e studime për kategori e çështje të ndryshme të gramatikës. Mund të përmenden punimet për pjesoren e paskajoren, monografia “Parafjalët”. Hartoi në bashkëpunim me Eqrem Çabej dy trajtesat “Parashtesat” (1956) dhe “Prapashtesat e gjuhës shqipe” (1961), të cilët karakterizohen nga vështrimi i gjerë, sinkronik e diakronik, nga pasuria e madhe e të dhënave, e vëzhgimeve dhe e mendimeve që pasqyrojnë njohuritë e thella të Xhuvanit për leksikun e gjuhës shqipe e sidomos leksikun popullore.

Aleksandër Xhuvani qe njohësi më i mirë i visarit leksikor të gjuhës shqipe. Mbodhi me durim e pasion nga gjuha e popullit shumë fjalë e shprehje, të cilat u përpunuan pas vdekjes së tij në formë të një fjalori nga M. Domi dhe Q. Haxhihasani dhe u botuan për 20 vjet në revistën “Studime filologjike” (1971-1990). Xhuvani bëri një botim të dytë të sistemuar shkencërisht të “Fjalorit të gjuhës shqipe” të K. Kristoforidhit dhe i dha këtij fjalori një jetë të re. Xhuvani dha një ndihmesë të vlefshme edhe për “Fjalorin e gjuhës shqipe” (1954). Një ndihmesë të mirë i ka dhënë leksikologjisë shqipe dhe teorisë e praktikës së leksikografisë sonë me shkrime e punime të ndryshme, ndër të cilat mund të përmenden “Kritikë mbi fjalorë të shqipes” (1934), “Çështja e fjalorit të gjuhës shqipe” (1957). Një ndihmesë të vyer u solli ai studimeve për letërsinë tonë, e sidomos për letërsinë e vjetër dhe arbëreshe me tekstet, antologjitë, artikujt e recensionet që botoi. Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë ndërmori botimin e plotë të veprës së tij, para shikuar në 6 vëllime, nga të cilat kanë dalë vetëm dy vëllimet e para (1980, 1990).

Duke njohur kontributin e gjithanshëm teorik dhe praktik të Aleksandër Xhuvanit arrijmë në përfundimin që kanë arritur edhe studiuesit e tjerë, se Xhuvani është një personalitet i shquar i kulturës, i historisë së arsimit dhe i mendimit pedagogjik.